ზუსტად არ მახსოვს, რომელ კლასში ვიქნებოდი, ალბათ, მეოთხეში, ან მეხუთეში. ჩემთან, სოფელში, იმხელა თოვლი მოვიდა, დილით, ეზოში რომ გავედით, მამაჩემის „ჟიგული“ აღარ ჩანდა. მამამ ეზოს გადათოვლა დაიწყო. მე და ჩემი ძმაც ვეხმარებოდით. სკოლაში მაგვიანდებოდა, მაგრამ არ ვჯავრობდი - სოფლის გზებიც გაუკვალავი იყო და ფეხითაც რომ წავსულიყავი, სასწავლებლამდე შუადღემდეც ვერ მივაღწევდი. მოკლედ, კარგა ხანს ვიმუშავეთ. ეზო გავწიმდენთ. ჯერ დედა მივიყვანეთ სამსახურში, მერე სკოლაში მივედით, მაგრამ იმ დღეს სასწავლო პროცესი ჩაიშალა - ყველა, მოსწავლიან-მასწავლებლიანად გუნდაობდა... ახლა, შეიძლება, ვინმემ მკითხოს, ამ გაგანია ზაფხულში შენი ბავშვობის დიდთოვლობა რატომ გაგახსენდაო? ამ კითხვაზე მარტივი პასუხი მაქვს - ჯერ ერთი, 40-გრადუსიან სიცხეში მხოლოდ მე კი არა, ნებისმიერი თქვენგანი ოცნებობს, ნეტავ, აცივდესო. მეორეც, ჩემი ბავშვობის დათოვლილი ეზო „გრანდე ჯგუფის“ „კრწანისი გრანდემ“ გამახსენა. ვხვდები, კიდევ უფრო დაგაბინეთ. ამიტომ, მოდით, როგორც იტყვიან, „კარტებს“ გავხსნი. მაშ, ასე: წარმოიდგინეთ, რომ ეზო გაქვთ...

სოფელში დავიბადე და გავიზარდე. სკოლაც იქ დავამთავრე. სანამ სტუდენტი გავხდებოდი და ქალაქში გადმოვცხოვრდებოდი, თბილისში სტუმრობა რაღაც ზღაპარს ჰგავდა, ანუ მშობლები რომ იტყდონენ ხოლმე, აი, შაბათ-კვირას ქალაქში უნდა წავიდეთო, სიხარულისგან, მახსოვს, სახე მიწითლებოდა და დღეებს კი არა, წუთებს და საათებს ვითვლიდი, ეს შაბათ-კვირა როდის მოვიდოდა. თბილისში საკუთარი ბინა არ გქვონდა. ამიტომ, ღამეს ან დედაჩემის შორეულ ბიძაშვილთან ვათევდით ხოლმე, ან მამაჩემის ძმასთან. წესით, ალალ ბიძასთან სტუმრობა უფრო სასიამოვნო უნდა ყოფილიყო, მაგრამ მე დედაჩემის შორეულ ნათესავთან მისვლა მიხაროდა და ამას ერთადერთი მიზეზი ჰქონდა - ის ქალბატონი, რომელიც დეიდად მეკუთვნოდა, მაღალსართულიანი სახლის ყველაზე ზემო სართულზე ცხოვრობდა და იქიდან მთელი თბილისი ხელისგულივით ჩანდა. ახლა, შეიძლება, გაგეღიმოთ, მაგრამ მაშინ ქალაქი ჩემთვის ამ მაღალსართულიანი სახლით იწყებოდა და მთავრდებოდა. ხომ იცით, ბავშვობისროინდელი მოგონებები ადამიანებს სიცოცხლის ბოლომდე მიჰყვებათ ხოლმე. ჰოდა, ეს მოგონება მეც დღემდე გამომყვა, ანუ თბილისი ჩემთვის...

რატომ არა სხვა, რომელიმე პათოსური დეველოპერული პროექტი? ასეთები ხომ მრავლადაა ქალაქში, თანაც ბოლო 5 წლის მანძილზე მშენებლობის კულტურა მეტ–ნაკლებად განვითარდა, და ახალი კორპუსები პაკისტანს ან ბანგლადეშს უკვე არ მოგვაგონებენ. რატომ მაინც და მაინც „კრწანისი გრანდე“ მაშინ, როდესაც ცენტრთან გაცილებით უფრო ახლოს მრავალი საცხოვრებელი სახლი შენდება? საქართველოში ხომ თითქმის ოფიციალური იდეოლოგია  კუდაბზიკობაა, და ბევრს ურჩევნია დაიხჩოს ბეტონის ჯუნგლებში, ოღონდ „პრესტიჟულ“ რაიონში იცხოვროს? რაო, დიდი ხანია საქართველოში თვალში ნაცრის შეყრა მთავარი ეროვნული გასართობი არაა? მაშ რატომ – მაინც და მაინც „კრწანისი გრანდე“? იმიტომ რომ თითქმის იდეალური ადგილია – ქალაქის ისტორიული ნაწილი, ცენტრთან ძალიან ახლოს, და ამავე დროს  – შემაწუხებელი საავტომობილო მოძრაობის და ქალაქური ციებ–ცხელებისგან მოშორებით. ერთგვარი მწვანე ოაზისი ბეტონის ქალაქში, და ეს თითქმის ცენტრში, და არა სადმე სააგარაკე დასახლებაში, საიდანაც თბილისამდე ჩაღწევა ერთგვარი თავგადასავალია  – თანაც მუდმივი და ყოველდღიური....

რამდენიმე დღე მთაში ვიყავი - ზემო აჭარაში, შუახევის მუნიციპალიტეტში. აქაურობას სოფლის სტატუსი ოფიციალურად არ აქვს. ეს ზაფხულის იალაღია - მთა ჩირუხი. ასეთი ტრადიციაა: მაისის შუა რიცხვებში ბარად ჩასული აჭარლები დედაუწლიანად აიყრებიან, მთა ჩირუხში ავლენ და სექტემბრის პირველ დეკადამდე დარჩებიან. უფრო ზუსტად, იალაღებზე მხოლოდ დიაცები და ბავშვები რჩებიან. მამაკაცები კი ბარში ბრუნდებიან და შრომას აგრძელებენ. მთა ჩირუხში დარჩენილ ქალებს ადგილობრივები მემთეურებს ეძახიან... ხის სახლები ორსართულიანია. პირველ სართულზე საქონელი ბინადრობს. მეორეზე ადამიანები ცხოვრობენ. ცხოვრების ეს წესი ზოგიერთ მემთეურს დღემდე აქვს შენარჩუნებული. მართალია, სადგომი, სადაც მე და ჩემი მეგობრები დავბინავდით, ტრადიციულისგან ოდნავ განსხვავდებოდა, ანუ პირველ სართულზე საქონელი არ იყო, მაგრამ თითოეულ ჩვენგანს ისეთი განცდა გქვონდა, რომ თითქოს სადღაც, შორს, წინა საუკუნეებში აღმოვჩნდით. რატომ გვქონდა ასეთი განცდა? - იმიტომ, რომ არ იყო ფიჭური კავშირგაბმულობა, არ იყო ინტერენტი, არ იყო „ფეისბუქი“... დიახ, ჩვენ ცივილიზაციას ვართ...

რას ვაქცევთ ყურადღებას პირველ რიგში ბინის ყიდვის დროს?  მშენებლობის ხარისხს, საცხოვრებელი ფართის განაწილებას, ოთახების რაოდენობას, კომუნიკაციების გამართულობას. და კიდევ – ადგილმდებარეობას. სად იქნება განლაგებული თქვენი ბინა და სად მოუწევთ ცხოვრება თქვენს შვილებს? რა სამეზობლოა ირგვლივ, როგორია სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა, და ა.შ. და რა თქმა უნდა, რომელი რაიონია უფრო პრესტიჟული.. ო, ეს  ტკბილი სიტყვა „პრესტიჟი“... რამდენიმე ზედმეტი თანხა დაიხარჯა, რამდენად მეტი პროცენტი დაერიცხა იპოთეკურ სესხს მხოლოდ იმის გამო, რომ ბინა „პრესტიჟულ“ რაიონშია... ამასობაში ამ ტიპის რაიონებში, რომლებიც ძირითადად ქალაქის ცენტრშია, ცხოვრება შეუძლებელი ხდება. უსისტემო განაშენიანება, ნულოვანი გამწვანება, ცუდი ჰაერი, და დაუსრულებელი, დაუსრულებელი, დაუსრულებელი საცობები. ქალაქის ცენტრი „პრესტიჟის“ მოყვარულებს უკვე აშკარად ვერ იტევს – და დღეს, ისევე როგორც ევროპა–ამერიკაში 50 წლის წინ, საქართველოშიც სულ სხვა ტენდენციები გაჩნდა. ჯანდაბამდე ჰქონია გზა ე.წ. „პრესტიჟს“.. რუსთაველზე ამ ჭავჭავაძეზე...

ზოგი ამბობს, რომ ოცნებები არ ხდება. იმასაც ამბობენ, რომ მხოლოდ ბავშვები ოცნებობენ, მაგრამ მერწმუნეთ, ოცნებას ასაკი არ აქვს, ანუ ასაკი ციფრების მეტი არაფერია. საიდან ვიცი? - საკუთარი გამოცდილებიდან: აგერ, სულ ერთი თვის წინ 45 წლის გავხდი, მაგრამ თინეიჯერივით მეოცნებე ვარ. რაზე ვოცნებობ? - ბევრ რამეზე, თუმცა მთავარი ოცნებაც მაქვს, უფრო სწორად, მქონდა. მქონდა-მეთქი იმიტომ ვამბობ, რომ ეს ოცნება, პრაქტიკულად, აქხდა. გაგიმხილოთ, რომელი ოცნება ამიხდა? - კეთილი, გაგიმხელთ. ისე, რატომღაც დარწმუნებული ვარ, რომ ჩემი მთავარი ოცნება მაინცდამაინც ექსკლუზიური არააა. ჰო, ჩემი არ იყოს, შენც ხომ ოცნებობ, რომ საკუთარი ბინა გქონდეს, შენი ნავთსაყუდელი, ადგილი, სადაც თავს ყველაზე კომფორტულად იგრძნობ, სადაც ერთგვარ მინისამეფოს მოაწყობ და მეფეც შენ იქნები, იმპერატორიც და პრეზიდენტიც. გინდათ, გასწავლოთ, საკუთარი მინისამეფო როგორ შექმნათ? - გასწავლით და ბარემ, იმასაც გეტყვით, რომ ამის გაკეთება, ანუ ისეთი ადგილის მიგნება, სადაც თქვენს მყუდროებას ვერავინ დაარღვევს, უმარტივესაც შეიძლება. ვიცი, იკითხავთ, ეს...

ცნობილ გამონათქვამს თუ დავეყრდნობით, ყველა გზა აუცილებლად რომში მიდის, მაგრამ თუ ქართული რეალობიდან გამომდინარე ვიხელმძღვანელებთ, აქ, ყველა გზა, ბილიკი თუ აღმართიც და დაღმართიც დედაქალაქში, თბილისში მოდის. ნებისმიერი პროფესია, რომელსაც არ უნდა დაეუფლო ჩათვალეთ, რომ მხოლოდ დიპლომში ჩააწერილი სიტყვები და ოთხი წლის მანძილზე უნივერსიტეტის კედლებში გატარებული წლებია თუ, დედაქალაქში არ წამოვედი, რადგანაც პერსპექტიული და სტაბილური სამსახურის გარანტი ეს ქალაქია. ქართულ რეალობაში თბილისი ის საოცნებო მეგაპოლისია, როგორიც ევროპის, აზიის თუ აშშ-ს ცნობილი ქალაქები სადაც ერთხელ მოხვედრაც კი ყველასთვის საოცნებოა. სახელწოდბა მეგაპოლისი თავისმხრივ მარტივად მიგვანიშნებს იმაზე, რომ მსგავსი ტიპის ქალაქებში მოსახლობის ყველაზე დიდი ნაწილი, ძალიან ბევრი სატრანსპორტო საშუალება და რაც ყველაზე მთავარია მჭიდრო ურბანული განაშენიანება გვხვდება. თავის მხრივ კი ეს ყველაფერი დაკავშირებულია დაბინძურბულ გარემოსთან, ხმაურთან და არასაკმარის რეკრეაციულ ზონებთან, რაც ხშირ შემთხვევაში ცხოვრებას ფაქტიურადდ შეუძლებელს ხდის...

რა არის დღეს, პანდემიის პერიოდში ჯანმრთელობის შენარჩუნების მეტ-ნაკლებად მტკიცე გარანტია? ოღონდ არ იფიქროთ, რომ პირბადის ტარება, სოციალური დისტანციის დაცვა და ვაქცინაცია - ეს ყველაფერი რა თქმა უნდა, ძალიან კარგი და მისასალმებელია, მაგრამ გრძელვადიან ფიზიკურ მხნეობასთან მხოლოდ ნაწილობრივ კავშირშია. ბოლოს და ბოლოს, ჩვენ იქნებ დაგვავიწყდა, მაგრამ თავად ბუნებას ძალიან კარგად ახსოვს, რომ დედამიწაზე სხვადასხვა დაავადებათა უზარმაზარი ჩამონათვალი მხოლოდ კოვიდ-19-თ არ შემოიფარგლება - ყველას ჩვენ, ყოველდღიურად ცხოვრებაში ათასნაირი ვირუსი, ბაქტერია, უბედური შემთხვევა და კიდევ ვინ იცის რა გველოდება. იმისთვის, რომ ყველა ამ უსიამოვნებას მეტ-ნაკლებად მომზადებულები და ძლიერი იმუნიტეტით დავხვდეთ,  საჭიროა ჯანსაღი ცხოვრების წესი. მარტივი ჭეშმარიტებაა, თუმცა ხშირად სწორედ მარტივი ნორმებია ყველზე რთული. შესასრულებელი.. აქაც საქართველოში ცივილიზებული სამყაროსგან განსხვავებული პრაქტიკა გვაქვს - საზოგადოებრივ ჯანმრთელობაზე არავინ ფიქრობს და ეს უმნიშვნელოვანესი მიმართულება სრულიად თვითდინებაზეა...

რა არის ქართული დეველოპერული პროექტების ერთ-ერთი  - თუმცა, არა ერთად-ერთი - სუსტი წერტილი? ყველაფერთან ერთად - ესაა პროექტების დიდი ნაწილის დაუსრულებლობა. სურათზე, რენდერზე, სარეკლამო ბუკლეტებზე ყველაფერი შესანიშნავად გამოიყურება - თანამედროვე დიზაინის შენობები, რომლებიც ნებისმიერ ევროპულ ქალაქს დაამშვენებენ, იქვე მოწესრიგებული გზები, ეზოები, შიდა ინფრასტრუქტურა. თუმცა, რეალურ ცხოვრებაში ყველაფერი სულ სხვანაირადაა - ქართველი დეველოპერების მუდმივი ფინანსური პრობლემების და წრვილმანებზე ეკონომიის დაუოკებელი სურვილის გამო, თბილისში აშენებულ ახალ კორპუსებში იშვიათად შეგხვდებათ ბოლომდე დასრულებული შენობა. 90%-ს რაღაც აკლია - ან სანახევროდაა შეღებილი, ან მისასვლელი გზა გადათხრილი და მიგდებულია, ეზოში ტალახია, ტროტუარზე, ბორდიურზე და გაზონზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია.. ხშირად თავად შენობებიც სანახევროდაა გასრულებული - სადარბაზოები მოპირკეთებული არაა და ამიტომ იქ ზამთარში ტალახია, ზაფხულში მტვერი, ფანჯრები და კარები ჩასმული არაა, განათება არ არის,  ზოგჯერ გასაქირავებელი...